آينده نگري رشد و توسعه در سيستم برنامه ريزي
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
[10 Jun 2012]
[ دکتر مهندس محمد پولاددژ]
آینده نگر دکتر مهندس محمد پولاددژ
مقدمه
جامعه بشری با انقلابات و دگرگونی های عظیم چه در صحنه گیتی و چه در فضای بی انتهای کیهان با سرعت شگفت آوری که در تمام سده های پیشین وجود نداشته است به جلو می رود. با این ترتیب می توان دوران کنونی را عصرعلوم نام نهاد. مجموعه ای از علوم با رشد پویای خود در واقع به طور مستقیم همگام با انسان عناصر نخستین و مهم نیروهای تولیدی یا به عبارت دیگر عوامل تولید راتشکیل می دهند. انقلاب علمی و فنی که ما در مرحله آغاز آن هستیم با شتاب فراوان یک سلسله تغییرات کمی و کیفی را در جهان سبب شده که با تولید رابطه مستقیم دارد وهمین موضوع است که علم را به یک نیروی محرکه عظیم تولیدی مبدل ساخته است. به همین جهت در هر نوع برنامه ریزی که به آینده مربوط می شود باید نوعی آینده نگری در تمام زمینه های فعالیت اجتماعی نسل حاضر و فراهم کردن شرایط برای نسل های آینده به عملآید و جنبه های علمی آن از لحاظ تکنیک و تکنولوژی و اثراتی که در جامعه بر آن مترتب می شود مورد توجه قرار گیرد.
جامعه بشری که تا اوایل قرن بیستم میلادی به طورعمده تحت استیلای طبیعت قرار داشت به تدریج و به ویژه از نیمه دوم آن در اثر رشد وتوسعه پویای علم، تکنیک، و تکنولوژی وارد مرحله ای شده که سرعت و شتاب آن همه ابعاد زندگی را فرا گرفته و سرانجام این دگرگونی ها کیفیت نوئی را به دنبال خواهدداشت که محور اساسی آن آزادی انسان ها خواهد بود. این آزادی البته نه به عنوان شعار سیاسی بی محتوا بلکه نخست با تسلط بشر به قوانین طبیعت و به خدمت گرفتن آن ودوم در رابطه متقابل میان انسان ها از طریق اجرای عدالت اجتماعی به دست خواهد آمد.سیستم های ارتجاعی و استبدادی به بعضی از ضابطه های اجتماعی که چیزی جز استثمارگری قرون متمادی نمی تواند باشد به عنوان اصل های مقدس و ابدی نگاه می کنند در حالی که دگرگونی های علم، تکنیک و تکنولوزی به دنبال خود دگرگونی های باور نکردنی در زمینه های اقتصادی و اجتماعی به دنبال خواهد داشت و این مسائل قبل از هر گونه برنامه ریزی ایجاب می کند که بر آینده نگری متکی باشد.
دلایلی که ضرورت آینده نگری رشد و توسعه را درجامعه ایجاب می کند عبارتند از:
1- هر گونه برنامه ریزی بدون آینده نگری نمی تواند زیر بنای محکمی داشته باشد و تحقق آن هنگام اجرا و حتی پس از آن با مشکلات غیر قابل پیش بینی مواجه می شود.
2- ترس و نگرانی جامعه بشری از آینده به ویژه در اثر افزایش تولید سلاح های اتمی و موشکی
3- تراکم و تمرکز جمعیت در شهرها رشد روز افزون جمعیت و تامین جهات مختلف زندگی افراد جامعه
4- جلوگیری از آلودگی محیط زیست به ویژه درمراکز جمعیتی وصنعتی
5- تامین منابع مواد اولیه و انرژی مورد نیاز جامعه
6- حل مساله بیکاری، ایام فراغت و نتایج حاصله از اتوماسیونتولید
رشد و توسعه علمی دارای منطق درونی خود است.کشفیات بزرگ علمی تنها با وجود نوابغ تحقق پیدا نمی کند. بلکه باید شرایط، اوضاع واحوال زمان برای به ثمر رسیدن این یا آن نواوری علمی آماده باشد. نبوغ مکتشفین،مخترعین، و تئوریسین ها در این است که در مقطع زمانی و مکانی و در شرایط معینی قادر بوده و هستند که موضوع مورد مطالعه را کشف و به نیازهای جامعه پاسخ گویند. بااین ترتیب آینده نگری رشد و توسعه علوم مختلف دارای یک سلسله خصوصیاتی است که برای شروع آن باید قابلیت ها، امکان های وضع موجود و روند آن در هر رشته و یا شاخه فعالیت انسانی در نظر گرفته شود. مسائل علمی و حل آن با توجه به سطح علمی ممکن گزینه شوند. در بعضی از رشته ها از جمله بیولوژی باید آینده نگری شامل چندین نسل باشد. مساله به این صورت نیست که برای آینده چه اجتماعی با چه شرایط زندگی در نظربگیریم بلکه باید دید چه نوع شیوه زندگی مورد قبول نسل های آینده خواهد بود که بدون تردید با شرایط کنونی تفاوت زیادی را دارا خواهد بود حتی اگر ما نوع آرمانی آن را در نظر بگیریم.
آینده نگری تا آنجا که ممکن است باید بر واقعیتهای عینی استوار باشد ولی در عین حال نباید بعضی از تصورات و ذهنیاتی که مربوط به آینده هستند بکلی نادیده گرفته شوند. تجربه نشان داده که بعضی از فرضیه ها و نظریه های خیالی افکار فوق العاده جالبی وجود داشته که در زمان بیان آن مورد توجه قرارنگرفته است. در یونان باستان دیمقراطیس با ارائه فرضیه اتمی یک نوع آینده نگری انجام داد که بر پایه تصور و گمان استوار بود. بعدها پس از مدت های دراز و با کمک ابزار و وسائل بود که این نظریه از طریق علمی به اثبات رسید. به همین نحو مدل اتمیراتر فورد که می گفت اتم ساختمان مرکبی دارد که مشتمل بر ذره های بنیادی است که بعدها اثبات گردید بنابراین شناخت های ما در مقطع زمانی و مکانی معین نسبی بوده واین اصل کلی و عمومی شامل مقولاتی نظیر "حرکت"، " تکامل"تبدیل انرژی و نظایر آن است که ارزش عمومی و مطلق را دارا می باشند.
در زمان حاضر به علت بی توجهی به رشد پویای علم،تکنیک، و تکنولوژی و انطباق سریع آن در تولید سبب می شود که در برنامه ریزی و به ویژه در سرمایه گذاری و ساختار های آن اثرات منفی به جای گذاشته شود. این دگرگونیهای عظیم در علم و تکنیک در بخش های مختلف فعالیت انسان ها یک آینده نگری مداوم نه موقتی و نه مقطعی را ایجاب می کند که حتی از طرف بعضی از متخصصین و کارشناسان رشته های مختلف به آن بهای لازم داده نمی شود. این موضوع به ویژه در مورد برنامه ریزان جامعه که برای آینده جامعه برنامه ریزی می کنند کافی نیست که تنها بر اساس شرایط وروند موجود برای آینده برنامه ریزی کنند بلکه باید حالت پویایی پدیده مورد نظر رادر مقیاس جهانی مورد توجه قرار دهند. یک برنامه ریزی علمی در هر مقطع زمانی ومکانی که باشد باید روند پویای علم، تکنیک وتکنولوژی و دیگر عوامل متغیر و پویا رامورد توجه قرار دهد. در جریان بررسی آینده نگری عناصر و عواملی هستند که به تدریجاز صحنه خارج می شوند مگر عناصری که دوام بیشتری دارند و نیز عناصر جدیدی که مورداستفاده قرار می گیرند. پژوهش های علمی بدست آمده که توسط (موسسه علمی ملی درآمریکا) انجام شده نشان می دهد که پیشرفت های علمی و فنی و شناخت قانونمندی های آناز طریق پژوهش های علمی و تئوریکی با سهم 70% انطباق علمی با توجه به اهداف تعیینشده 20% و تحقق آن سهمی معادل 10% را شامل می شود.
موضوع مهم و اساسی در آینده نگری شیوه استفاده از علم، تکنیک و تکنولوژی است که در راه چه مقاصد و اهدافی به کار گرفته می شود (تخریب و نابودی یا رفاه و سعادت)
در این کتاب که تحت عنوان "آینده نگری رشدو توسعه در سیستم برنامه ریزی" تقدیم خوانندگان می شود. بعضی مفاهیم و مقولات اساسی آینده نگری و تفکر سیستمی و بخش های مختلف آن از جمله متدولوژی آینده نگری در هر نوع برنامه ریزی تشریح شده است
از آنجا که موضوع آینده نگری دارای ابعاد وسیع،متغیر، و پویاست به نظر نگارنده ایجاب می کند که در تمام بخش های فعالیت انسانی جهات و اثرات روند کنونی و آینده علوم مختلف در زندگی جامعه و نسل های آینده موردبررسی و پژوهش قرار گیرد.
تشریح و توضیح مسایل فوق از عهده افراد جداگانه ساخته نیست و برای جلوگیری از واپس ماندگی و وابستگی لازم است که در هر رشته تخصصی تیم ها و یا گروهی از افراد متخصص در رشته مزبور به امر آینده نگری بپردازند.
تحقق فعالیت های آینده نگری و تحلیل واقع بینانه در مقیاس ملی، استانی و محلی در ابعاد فضای اقتصادی، سازمانی و ساختاری و هماهنگی میان آنها با توجه به اصول اساسی ازجمله استقرار، انعطاف، تمرکز و عدم تمرکز کیفیت برنامه ریزی را بالا برده و از هدررفتن نیروی کار و سرمایه در جامعه جلوگیری می کند. شناخت کامل پدیده مورد نظر باتوجه به روند تکاملی آن امکان می دهد که جامعه با دید وسیع تری از آینده بتواند برنامه ریزی های خود را با روند پویای علم، تکنیک و تکنولوژی هماهنگ سازد و از به هدر رفتن سرمایه و نیروی کار در پروژ های تنظیمی جلوگیری کرده و برای نسل های آیندهامکان های رفاهی بیشتری را با کمترین هزینه تامین نماید.
در جامعه ایران متاسفانه آینده نگری به مفهوم علمی آن تا کنون پیاده نشده است. تامین نیازها بنا به اقتضای زمان و بدون یک آینده نگری جامع انجام شده است. در حالی که در یک سیستم پویا برآورد نیازها و اولویت های آن در مقیاس کشور مناطق استان های مختلف با توجه به وضع موجود قابلیت ها و امکانات از جمله مسائلی هستند که مدیریت در سطوح مختلف می بایستی برای آن آینده نگری و براین اساس در محدوده یک سیستم جامع رشد و توسعه برنامه ریزی لازم را تهیه و تنظیم نماید. در شرایط حاضر برای برنامه ریزان کشور در هر سطح و هر رشته تولیدی یا غیرتولیدی شروع کار باید آینده نگری آمایش سرزمین و پس از آن برنامه ریزی باشد.
امید است که این اثر بتواند راهگشایی در زمینه برنامه ریزی های سیستماتیک باشد.
آینده نگری رشد و توسعه در سیستم برنامه ریزی
پولاد دژ، محمد: دکتر اقتصاد صنعتی از دانشکده اقتصاد تولیدی، رشته صنعتی – پراگ چکسلواکی
چاپ اول: 1367
تیراژ: 3000 نسخه
چاپ صنوبر
فهرست مطالب
مقدمه
آینده نگری رشد و توسعه
بخش های مختلف آینده نگری
استراتژی توسعه ملی و طراحی آمایش سرزمین
سیستم ساختار بخشی و منطقه ای
برنامه ریزی و تنظیم برنامه اقتصاد کلان و خرد
رابطه میان آینده نگری و برنامه ریزی
مدت زمان آینده نگری
شکل سازمانی و متدولوژی آینده نگری
کارآیی رشد و توسعه اقتصادی در آینده نگری
نتیجه
پیوست ها
طرح آینده نگری توسعه علمی، فنی و اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جامعه و نیازهای آن
آینده نگری بعضی از مسائل علمی، فنی، اقتصادی واجتماعی تا سال 2007 میلادی
حالات مختلف تکنولوژی و خصوصیات آنها
فهرست مطالب مربوط به استفاده و بهره برداری ازمواد خام معدنی از دریاهای آزاد و اقیانوس ها
طرح پیشنهادی سازمانی آمایش سرزمین
نموداری از مراحل مختلف تعیین و تامین مجموعهنیازها
تصویری از نظریات گروه بد بین ها و خوش بین ها
واژه نامه
منابع و مآخذ
منابع فارسی
منابع خارجی
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان